MỘT THỜI ĐẠI KHÔNG QUÊ

Rất vớ vẩn và khó chịu khi phải điền vào một thứ giấy tờ phom phiếc ( form ) nào đó có cái mục “quê quán”. Riêng cái tên mục đã bất nhất : quê quán, nguyên quán , trú quán, sinh quán rồi nơi sinh…

Nơi sinh thì đồng bào sắc tộc ít người bảo : mình xấu hổ lắm, sao lại phải khai ra nơi sinh, ai chả sinh ra ở “đấy”. Đúng là bà con lạc hậu quá, bi giờ người ta chọn ngày đẹp giờ đẹp để mổ đẻ , nên nơi sinh còn có thêm cái vết mổ ở bụng, đâu chỉ ở “cái ấy”.

Quê quán thì chẳng biết có còn dính đến cái “quê hương là chùm khế ngọt” hay “ xưa yêu quê hương vì có chim có bướm”. Cảm thông với những người Việt sống ở nơi xa ngái chân trời góc biển, nhớ quê hương, nhưng Phó Đức Phương lại bảo “ thiếu quê hương ta về, ta về …đâu”. Mà ngẫm nghĩ 1 tí tẹo lại thấy chả cứ thiếu mà thừa quê hương cũng không biết về đâu. Hình như cái món quê hương này chỉ dùng cho người có tuổi. Bọn trẻ đang bay nhảy, đi được đâu càng sướng càng xa càng thích, tiếng Việt nói còn ngọng, nghĩ bằng tiếng Việt còn ngại, chưa hơi đâu mà nhớ quê. Nhưng khi cái già đứng lừng lững đầu giường mới thấy Cali, Paris , Sidney đẹp đẽ giàu có chả để làm gì, chỉ còn thèm bát cơm canh cua đồng quê nhà, thèm một vài người hàng xóm hàn huyên bằng tiếng Việt. Nói chung là vậy nhưng cái quê hương thời này còn phải thu xếp cho tiện nhiều bề, gia đình con cháu còn lo làm ăn thì quê hương các cụ là trại dưỡng lão đừng có mà mơ “lá rụng về cội”.

Đầu tiên, chắc phải nói nguyên quán. Cứ theo logic mà suy, nguyên quán hẳn là cái quê gốc rễ của mình. Nhưng ở cái xứ ta, anh Sơn bảo “biết đâu nguồn cội”, nếu cứ lần ngược theo gia phả dòng tộc thì nguyên quán đứt đoạn giữa chừng trong kí ức thành văn của một cụ gì gì đại ấy. Cứ trở ngược mãi như vậy thì dòng họ Trần oanh liệt 3 lần đánh quân Nguyên phải có nguyên quán tận bên tàu. Mà chả cứ họ Trần, họ nào của mình chẳng thế. Ngoại lệ duy nhất chỉ có họ Hồ của người Vân Kiều là biết chắc nguyên quán ở vùng núi Quảng Trị Thừa Thiên ; nhưng họ Hồ này là phiên bản là nickname vì bà con vốn không có họ nên nhận họ theo Cụ Hồ mà thôi.

Các ông làm nghề tổ chức nhân sự có muốn thọc mạch đến đâu về chuyện nguyên quán thì cũng phải có chừng có mực mà đặt ra lệ hỏi nguyên quán từ đời nào, vì ở ta nguyên quán đời ông khác xa đời cụ kị cả trăm ngàn Km.

Dẫn chứng thế này nhé, bây giờ hỏi nguyên quán ông vua Bảo Đại ở đâu ?

Thích thì bảo ở Huế.

Thích nữa thì bảo ở Thăng Long ( nếu tính Nguyễn Kim Nguyễn Hoàng )

Thích nữa nữa thì bảo ở Hà Trung Thanh Hóa.

Thừa quê hương nên ông ấy không biết về đâu, đành ở Pháp,  rồi gửi nắm xương tàn nơi cựu mẫu quốc.

Một vài bác công chức cán bộ tỏ ra rành rọt quy định bằng mồm là : quê quán thì ghi cái nơi ở ( cũng có thể là nơi sinh ) của ông nội. Cái này đúng tư duy  lí lịch 3 đời. Nhưng kì thực chả có ý nghĩa quái gì. Vì :

Nếu là “nơi sinh” thì  của ông nội cũng giống “nơi sinh “thằng cháu nội thôi.

Còn là nếu nơi ông ở thì nói lên được cái gì. Giả dụ nơi ở là Lệ Thủy Quảng Bình thì khi sống với quốc gia phải khai là cùng quê Ngô tổng thống hay khi sống với VC lại khai đồng hương với Võ đại tướng à. Nói vậy chứ, ối thằng xu thời nó khai kiểu đó.

Rồi đến sinh quán, cái này có vẻ rõ hơn một tẹo, chắc là bảo mày khai ra : đẻ ở địa phương nào. Tưởng dễ thôi vì gần gũi với chính mình, hóa ra cũng linh ta linh tinh cực phần hài hước. Đọc thấy rất nhiều lý lịch ghi : Nhà thương Từ Dũ, BV Phụ sản,  Hộ sinh cây đa Nhà Bò. Nhớ 1 chuyện cũ nhưng thật 100%, xếp bắt lính khai lý lịch, có thằng ít học nó cứ hỏi xoáy, xếp đáp xoay : mẹ mày đẻ mày ở trạm xá xã thì cứ ghi như thế  ( ông này quá giỏi biết chặn trước , gợi ý khéo kẻo nó lại khai bậy ). Ấy thế vẫn không thoát thằng quái, nó bảo dưng cơ mà u em đẻ rơi em ngoài ruộng lúc đang đi cấy, chẳng nhớ ở cánh đồng Chù hay cánh đống Cao thì em ghi thế nào . Hở xếp.

Barack Obama chẳng biết ghi CV tranh cử tổng thống thì khai sinh quán ở đâu , Indonesia hay USA, hay phải khai cả Kenya, mà chắc chắn cái này chẳng thêm được vài ba lá phiếu quyết định. Khác hẳn dân mình cứ biết vanh vách ông to nào quê đâu.

Ối quan to, đại gia đọc lý lịch thì toàn sinh quán quê hương cách mạng nghèo đói Thanh Hóa, Nghệ An ,Hà Tĩnh, Bắc Cạn, Bến Tre, Quảng Ngãi nhưng giờ toàn chễm chệ ở Ba Đình HN hay Phú Mỹ Hưng SG chẳng còn chút dây tơ rễ má gì với cái chùm khế lúc đắng lúc ngọt .

Thế mà cứ bắt nhau khai ra sinh quán, nó nhiều “tâm trạng não trạng” lắm, lúc thì khoe, khi phải dấu, lúc “tự hào” khi ngán ngẩm .

Rồi đến trú quán, cái này thì rõ nghĩa và hợp pháp là phải có , chứ không thành lang thang cơ nhỡ vô gia cư, phải vào “trại”à . Nhưng rõ với nước nào kia, chứ nước mình còn chán mới rõ vì thừa thãi sự hiểu và sự hành ,  vì khái niệm này hầm bà làng với địa chỉ, chỗ ở , hộ khẩu thường trú, tạm trú, tạm vắng KT 2,3,4..n gì gì đấy. Nghĩa là muốn nói cái chỗ anh đang ở nhưng “nói dzậy mà không phải dzậy “, vì chỗ đang ở chưa chắc đã là hộ khẩu thường trú . Người có hộ khẩu thường trú ở Nhật Tân có khi lại  đang ở tận Nhật Bản. Cái hộ khẩu này nó sống chết phải giữ từ thời tem phiếu di truyền đến tận giờ nên nhiều người theo công việc, học hành, theo con theo cháu đi tận đẩu tận đâu vẫn cứ giữ cái gọi là hộ khẩu thường trú. Còn người tỉnh lẻ có tiền mua nhà chung cư cao cấp tại HN, SG thì cứ tạm trú dài dài nơi ở thật. Cái nơi mình ở thật với cái nơi   ở trên giấy li thân li hôn với nhau hoàn toàn.

Túm lại ở xứ ta, cái điều đơn giản luôn luôn được làm cho phức tạp vì không bày ra cho phức tạp thì dân cần gì đến nhà quản lý khi họ buộc phải làm những dịch vụ công liên quan đến căn cước pháp lý một con người công dân. Những nhiễu nhương phiền hà thì miễn bàn vì có bàn chẳng được.

Chỉ buồn buồn cám cảnh vì cái trò chơi rắc rồi này nó bào mòn, nó phá hỏng tan hoang một tình cảm tự nhiên của con người về quê hương gốc rễ thân thuộc đã ăn vào máu thịt. Người HN thật bây giờ chỉ thấy lại HN như quê mình vào dịp Tết khi những người xứ khác họ về quê họ, trả lại một không gian yên lành như…xưa. Cái nơi mình gắn bó tự nhiên nhất , mang đầy kỷ niệm cuộc đời để thành quê, thành nhà mình bị cơn bão thời đại gì đó không thể gọi đúng tên nữa,  tàn phá thành ra một vùng đất để ở trọ , để làm nhà nghỉ , để kiếm sống, để tranh giành không gian sống và trút vào đó mọi rác thải cuộc đời.

Hay tại cái ông nhà thơ “ khi ta ở chỉ là nơi đất ở, khi ta đi đất bỗng hóa tâm hồn “. Nói thế bằng đuổi ta đi thành kẻ tha hương à, mà đất nào cho “hóa tâm hồn” đây ?

Có nhẽ thế thật khi ông bà quê quán VN, cha mẹ đẻ bên Lào, con sang Mỹ thì mới có đời cháu đã thành sinh quán : Boston Massachusetts Hợp chúng quốc Hoa Kỳ. 

Xin nói 1 câu, vừa là câu hỏi nhưng cũng là câu trả lời :

Từ nay trở đi, đố một ông nhạc sĩ nào dù có tài đến đâu sáng tác được một bài hát hay về Hà Nội trừ phi làm nhạc chế kiểu “ HN mùa này phố cũng như sông cái rét đầu đông em tôi bơi trong nước lạnh…”.